THALAITEN TUTE NGE KAN NGAIHSAN ANG?

(Ni 11.November.2012 Pathianni PENIEL Front Page)

                 Kan thupui pawimawh tak ‘Thalaiten tute nge kan ngaihsan ang?” tih hi mahni theuhah inzawt ta ila, a chhanna pawh a inang lo nuai ngei ang. Amaherawhchu, hmathlir fel tak siam a, ram leh hnam tana mi tangkai, chhungte tana chhenfakawm kan nihna tur kawngah erawh chuan kan inlungrualtlanna tur chu kan nei ngei ang. Kan nun dan a danglam zel rualin kan ngaihsan zawng pawh a danglam ve zel lo thei lo. Sipai ngaihsan zual hun lai te, Driver ngaihsan em em hun lai te kan nei a, kan ngaihsante ang erawh chu kan ni vek thei lo. Thalaite hi kan ngaihsan a inang lo thei hle awm e. Thenkhatin zaithiam an ngaihsan laiin inkhelthiam ngaisang pawl an lo awm ang a, Politician ngaisang an awm laiin Evangelist ngaisang an awm ang. Khaw laia inla nalh taka leng thei, hausak hmel takte ngaisang an awm laiin Bible nena Biak In lam pan ngaisang an awm ang. Chutiang zelin kan ngaihsan hi a inang lo thei hle dawn a ni.
Tunlai khawvelah thalaite nun a chep a, harsatna hrang hrangin min tlakbuak tawh niin sawi thin mahse kawng tam takah thalaite kan vanneihzia erawh tui taka nileng sawi tham a ni ang. Khawvel letliama chengte khawsak phung pawh kan hmuin engkim kan hre pha a, Information Technology thiamna hmangin khawvel hi thingtlang khaw pakhat ang lekah kan chhuah chu a nih deuh ber tawh hi. Eizawnna kawng lamah pawh Mingo ho, kan ngaihsan thin em em pawh elpha-in, ‘anni’n an thiam chuan kan thiam ve theih loh nachhan tur a awm lo,’ tih rilru kan pu ta hial a nih hi.
Thalaite khawvel hi a thlakhlelhawmin a changkang zel a, chuti chung chuan engati nge heti taka thalai beidawng kan ngah? Engati nge thalai duhawm tak tak hman tlak loh an tam? Engati nge kan thalaite hun lo taka an thih fo mai le? Ngaihsan tur dik lo kan ngaihsan avanga nun khaw lo ta hi tam tak an awm ngei ang. Chuvangin kan ram leh hnam, chhungkuain hma a sawn theih nan ‘Tute nge kan ngaihsan ang?’ tih hi kan ngaihtuah chian a ngai. Kan nun hruaitu ber chu kan ngaihsan zawng hi a ni.
1. Zirna lama hlawhtlingte hi kan ngaihsana kan hlut thiam a pawimawh ta hle mai. Midangte tana entawntlaka an thawhrim avangin a tawpah hlawhtlinna duhawm tak an chang thin. Reality show lama rawn hlawhtling phutte kan ngaisang a, (tunah pawh LRP chuan Youth Icon thlanna a buatsaih leh dawn) kan phurpui a, a khaw nawtin kan buaipui luai luai a, thilpek chi hrang hrangin kan vawm kur luk thin. Hetianga lawmpui hi a tha lo ve tiin ka mausam ngawt lo nain a tawk chin kan thiam a ngai. Puitlingin an buaipui tak viauah chuan vawilehkhata hlawhtlin thut chakna an neih sa kha a chhem alh ta hluah hluah mai thin. Zirna kawnga mi hlawhtlingte aia reality show, Idol thlan ilo vela rawn lar nghal thutte kan buaipui zawk a nih chuan, kan inenchian a hun ta viau a ni.
2. Mi tei rei peih leh tumruh, harsatnain a hneh mai mai loh, beidawnna ruama tlu lut mai mai lo, mi huaisen kan ngaihsan a hun ta. Rambuai hma lamah khan lehkha zir kha tih namai a ni lo. Mizoram chhungah school a tlem em em a, college kal tur phei chuan a hnai berah Manipur, Shillong, Guwahati pan a ngai a, inkalpawhna lah tun ang a ni hek lo. Retheihna nen ni tin an inbengberek a, lunglen leh zelthelnain hmun a chang lo. A hlawhtlin pawh an hlawhtling narawh e. Khang an hlawhtlinna bul ber kha an teirei peih vang leh an tumruh vang lo chu puh tur a vang khawp ang. Tuna sum leh paia hma kan sawn tak hnu leh thlawhtheihna hial pawha kan thlawh liam zut zut hnu hian kan rama hna pawimawha thu kan hranghlui hote an til zel a, a thlaktu thangthar kan nei si lo hnam dangin an rawn luah zel a ngai tlat a ni.
Zirna mai bakah eng hna pawh thawk ila tei rei peihna hi kan tlakchham ber a ni mai ang em? Music zir sil nial nual, chhunzawm ta lem lo, computer, puan thui, TV ilo siam zir ve tawh engah maha chan leh si lo thalaite zingah hian engzat tak awm ang maw? Kan zir thiamnate chu engati nge eizawn nana kan hman leh tak si loh? Kan teirei peih loh vang a ni.
3. Mahni inthunun tha mi, discipline nei thate kan ngaihsan mai ni lo, chutiang mi kan nih a hun e. Thalai kan nih hun hi kawng engkimah kan vanglai a ni a, a chhe zawng leh a tha zawng pawha kan danglam em em hun lai a ni. Hemi hunah ngei hian mahni invawng peih lo chuan amah leh an chhungkuaah chhiatna a thlen nasa a, a hma lam hun a tichhe vek a, siamtha turin hun a lo tlai leh tawh thin si a ni. Pa pakhatin a tu leh fate a zilhna thu ka hriat hian ka rilru a luah reng thin. A tu leh fate a kokhawm a, chawhlui siamsakin thu pawimawh em em a hrilh hlawm a. Chuta a thu hlawmkhawmna chu ‘Nun hi a hlua fiamthu thawh khum tur a ni lo’ tih hi a ni. A va dik chiang em! Kan nunna hi vawikhat atan chauh a ni a, a bak kan nei tawh lo. A chhe lam kawng zawh lo tura inven mai a ni lo, a tha leh hmasawnna kawng zawh tura mahni inthununa mahni leh mahni kan infuihthar reng loh chuan mihlawhtling kan ni thei ngai lo vang. Pathianin kan taksa thunun thei turin rilru min pe a, kan hman thiam leh kan vannei a ni mai dawn a ni. Kan thil duh leh tumte tihlawhtling turin discipline tha tak kan neih a ngai, mahni inthunun ngai lo mi, a ni tin hmuh leh tawn chawp ang ang danglam ve zung zung, luang thli chhem ang mai a thle kual mai maite tan hlawhtlinna kawng hi a ping hle a ni.
5. Chhungkua ngaihsak lam hi thalaite hian kan ngaihtuah ngai em? Chhungkua hi kan nun engkim lo intan na a ni a, ram leh khawtlang nun nawm leh nawm loh chu chhungkuaah hian a innghat thui hle a ni. Thalaite zingah pawh chhungkua ngaihsak, nu leh pa, u leh naute hmangaih thiam, inchhungkhur tana chhenfakawm tak tak an tam a, heng mite hi ngaihsan nachang kan hria em le?
Hmeichhe lam aiin mipa lamin hei hi kan mamawh lehzual. Kan inchhungkhur a nuam emaw hrehawm emaw kan hausa emaw rethei emaw chhungkua kan ngaihsak phawt chuan  chhungkaw hlim leh hmasawn kan ni ngei ang. Sualna hrang hranga tlulutte hi chhungkaw kehchhia vang a ni e tiin a zir miten an sawi thin. Chumi ep chiah chu chhungkaw lungrual, thalaiten chhungkua an dah pawimawhnaah sualnain hmun a chang hlei thei lo tih hi a ni. Chuvangin thalaiten chhungkaw ngaihsak mite kan ngaihsan thar a, keimahni ngei pawhin chu mi pawimawhzia chu hriain in chhungkhura khawsa tama ngaihsak turin kan inbuatsaih theuh dawn nia.